گروهی از مصالح می باشند که به صورت صنعتی تولید و جایگزین سنگ شده اند و در حقیقت سنگ ساخته دست بشر می باشند.سنگی دگرگون که از تغییر وضعیت خشت پدید می آیند.

آجر را می توان به عنوان یکی از مقاوم ترین مصالح ساختمانی دسته بندی کرد و برای اولین تعریف می توان گفت جایگزین سنگ بوده است.در حقیقت در سراسر کشور انگلستان نمونه های بی نظیری از آجر چینی و جود دارد که از عمر ی چند صد ساله برخوردارند.برخی از این ساختمان ها با آجر های دست ساز رومیها بنا شده اند و امروز نیز در شرایط بسیار خوبی به سر می برند .رومی ها بناها و مهندسین بی نظیری بودند و ابنیه ی باقی مانده در بسیاری از بخش های جزایر بریتانیا شاهدی بر این مهارت است.

آجر مدت ها پیش از عصر رومی ها مورد استفاده بوده است.در حقیقت مورد استفاده ثبت شده ی آجر به شهر قدیمی بابل در حدود 6000 سال پیش باز می گردد و در بالبیل(bible)،عهد عتیق(old testament) نیز چندین بار از آجر سازی صحبت شده است.شما احتمالا داستان اسرائیلی ها را می دانید که بنا به در خواست فاتحان مصری مجبور به ((ساخت آجر های بدون پوشال))شدند و یا داستان معروف برج بابل برای رسیدن مردم به خدا.

در ایران هم بقایایی کوره های آجر پزی در سیلک کاشان و شوش که تاریخ آنها به 4 هزار سال قبل از میلاد مسیح می رسد،پیدا شده است.در ایران باستان ساختمان های بزرگ و زیبایی بنا شده اند که پاره ای از آنها هنوز پا بر جاست. قبل از دوره  ی ساسانیان،ساخت دهانه به صورت قوس و طاق و گنبد رواج داشته و همچنین طاق کسری درغرب ایران قدیم،آرامگاه شاه اسماعیل سامانی در گنبد کاووس و مسجد اصفهان را همگی با آجر ساخته اند........پل ها و سد های قدیمی مانند پل دختر،سد کبار در قم از جمله بنا های قدیمی می باشند.

انواع آجر در ایران باستان:

1-آجر های ایلامی:این آجر ها که در زمان ساسانیان گسترش پیدا کرده برای ساخت ساختمان ها بزرگ و آتشکده ها استفاده می شوند به ابعاد38 ×38×10 بودند.البته در این دوره آجر ها تا ابعاد 44×44×7 و در نهایت20×20×3 کاهش پیدا کردند.

2-آجر های ختائی:در فرش کردن کف ساختمان از این آجر بزرگ با ابعاد 25×25×5 استفاده می شده است.

3-آجر های نظام: این آجر های بزرگ هم برای سنگ فرش ساختمان استفاده می شده است.ابعاد آنها به 40×4×5 می رسیده است و نسبت به آجر های ختائی،زیباتر جلوه می کردند.

البته در هندوستان هم نشانه هایی از مصرف آجر با عمر 6 هزار سال کشف شده است. ولی به طور کلی به نظر می رسد که مردم نخستین بار از پخته شدن خاک دیواره ها و کف اجاق ها به پختن آجر پی برده اند.آنها برای ساخت آجر،لایه های هیزم و خشت را متناوبا روی هم قرار می دادند.اما در اروپا عمر آجر کمتر است علم ساخت آجر از غرب آسیا(از جمله ایران) به جهان پخش شد،تا اینکه در سده ی 4 میلادی مردم اروپا شروع به ساخت آجر کردند.البته قدرت آجر در اروپا را باید به قرن 12 میلادی و آن هم در ایتالیا وصل کرد.

نکته جالب در مورد آجر آن است که اندازه آن در طی زمان چندان تغییر زیادی نکرده است.بیشترین تنوع در عمق آجر ها بوده است و این طور به نظر می رسد که این عمق بیشتر تحت تاثیر وزن آجر ها بوده است. وزن هر آجر باید طوری باشد که آن را بتوان با یک دست جابجا کرد و در پایان روز نیز خستگی زیادی احساس نشود.عرض آجر متناسب با سادگی جابجایی تعیین می شود و این عرض تقریبا در حدود 100تا125میلیمتر ثابت باقی مانده است

انواع آجر-2

آجر های رسی: -1-2

 -1-1-2معمولی : این آجر ها فاقد سطوحی با پرداخت ویژه هستند و معمولا برای کار های داخلی یا کارهایی با اهمیت ظاهری درجه دو یا هر کار دیگری مورد استفاده قرار می گیرند که بعدا با مصالح دیگری پوشانده می شوند .

 -2-1-2نما : این آجر ها از رویه ای پرداخت با بافتی ماسه ای یا صاف برخوردارند.این آجر ها یک رنگ یا چند رنگ اند و تراکم آنها بسیلر متفاوت است از این آجر ها برای روکار ساختمان ها و ایجاد نمای مقاوم و دلپذیر استفاده می شود.

2-1-2-1- خواص فیزیکی

بر طبق استاندارد شماره 7 ایران آجرهای مصرفی در نما باید دارای مشخصات زیر باشند:

- معایب ظاهری: آجر نما باید عاری از معایب ظاهری مانند ترک خوردگی، شوره زدگی آلوئک و نظایر آن باشد.

- ابعاد و اندازه ها: طول و عرض و ضخامت آجرهای مختلف باید مطالق جدول شماره یک باشد. باید در نظر داشت که رواداری یادشده در مورد آجرنما در هنگام اجرا توسط ماشین مخصوص ساییده و یکنواخت می شود.

 نوع آجر                    طول (میلیمتر)                      عرض (میلیمتر)                        ضخامت (میلیمتر)

 آجر ماشینی               2 (-)+ 220                            1 (-)+105                                   1 (-)+55

آجر دستی                   4 (-)+210                             3 (-)+100                                   2 (-)+55

                                                                   جدول شماره 1

- لبه های آجر: خط فصل مشترک سطوح آجرها باید مستقیم و زوایای تلاقی آنها قائمه و سطوحشان صاف باشد.

- در آجرهای سوراخ دار: سوراخ ها باید عمود بر سطح بزرگ آجر و به طور یکنواخت در سطح آن توزیع شده باشند و جمع مساحت آنها باید 40-24 درصد سطح آجرها باشد. بعد سوراخ های مربع و قطر سوراخ های دایره ای باید حداکثر به 26 میلیمتر محدود شود و در ضخامت دیواره بین سوراخ و لبه آجر بیش از 15 میلیمتر و فاصله بین دو سوراخ بیش از 10 میلیمتر باشد.

- وزن مخصوص: هر دو نوع آجر ماشینی و دستی نباید از 7/1 و وزن مخصوص فضایی آنها از 3/1 گرم بر سانتی متر مکعب کمتر شود.

- مقاومت در برابر یخبندان: آجرهای مصرفی در نما باید در برابر یخبندان پایدار باشند و در آزمایش یخ زدگی دچار خرابی ظاهر مانند ورقه ورقه شدن، ترک خوردن و خوردگی نشوند.

- ضریب جذب آب: درصد وزنی آب در آزمایش 24 ساعته در مورد آجرهای ماشینی نباید از 16 و در مورد آجرهای دستی از 20 بیشتر شود و در هر دو نوع آجر از 8 کمتر باشد.

- قطعات نازک آجری (آجر دوغابی) مورد مصرف در نماسازی به ابعاد 20×40 یا 30×200 میلیمتر با قطعات موزاییکی نازک آجری نما به ضخامت 20 یا 30 میلیمتر با نقش چند آجر بندکشی شده (آجر موزائیکی) ساخته می شوند حداقل باید دارای مشخصات آجرهای ماشینی با مقاومت متوسط مندرج در استاندارد شماره 7 ایران باشند.

- ترک در سطح آجر: وجود یک ترک عمیق در سطح متوسط آجر حداکثر تا عمق 60 میلیمتر در آجر پشت کار بالا اشکال می باشد ولی به طور کلی درصد آجرهای ترک دار نباید بیشتر از 25 باشد.

- پیچیدگی، انحنا و فرورفتگی: پیچیدگی در امتداد سطح بزرگ آجر حداکثر 4 میلیمتر و در امتداد سطح متوسط آجر تا 5 میلیمتر مجاز است. آجر نباید انحنا و فرورفتگی بیش از 5 میلیمتر مجاز است. آجر نباید انحنا و فرورفتگی بیش از 5 میلیمتر داشته باشد و این مقدار در صورتی قابل قبول است که میزان آن از 20% کل آجرها افزایش پیدا نکند.

- سایر موارد: آجر باید کاملاً پخته و یکنواخت و سخت باشد و در برخورد با آجر دیگر صدای زنگ دار ایجاد کند. به علت عدم چسبندگی آجرهای کهنه به ملات حتی المقدور از آنها استفاده نمی شود و تنها در صورت انجام پیش بینی های لازم به صورت سائیدن یا برس سیمی استفاده از آن مجاز خواهد بود.

آجرهای ساختمانی مقاومت خوبی در برابر آتش دارند به طوری که یک دیوار 22 سانتی متری از آجر در حدود شش ساعت در برابر آتش سوزی مقاومت از خود نشان می دهد.

ضریب انقباض و انبساط در آجر حدود 0003/0 می باشد که بسیار ناچیز است.

آجر به عنوان یکی از مصالح متراکم هادی صوت می باشد. در صورتی که انتقال صوت توسط عملکرد دیافراگمی دیوار باشد این مقاومت به وزن دیوار بستگی دارد یعنی کاهش انتقال صوت در دیوار آجری همگن با لگاریتم وزن دیوار متناسب است. جذب صدا در سطح آجری در فرکانس طبیعی پایین است.

این خاصیت با اندود کردن دیوار و نقاشی باز هم کمتر می شود لذا برای این منظور از اندودهای مخصوص و آجرهای سبک استفاده می نمایند.

2-1-3- آجرهای مهندسی :این آجر ها بسیار متراکم اند و در موارد زیر مورد استفاده قرار می گیرند:

2-1-3-1- دیوار ها یا جرز هایی که بارهای سنگینی تحمل می کنند

دیوار های حایل  -2-3-1-2

 پایه های کناری و پایه های میانی پل ها -3-3-1-2

پوشش داخلی میله دودکش های بتنی -4-3-1-2

 2-1-3-5- کانال های آجری فاضلاب و هر نوع دیوار کشی که در معرض آب و هوا ،فرسایش یا حمله اسیدی قرار دارد.

:آجر های نسوز -2-2

این ها آجر های ویژه ای هستند که برای پوشش میله دودکش ها،دیگهای بخار،کوره ها یا هر کار دیگری مورد استفاده قرار می گیرتد که مقاومت در برابر گرما مورد نظر باشد.خاک رس مورد استفاده ی ساخت این آجر ها رس نسوز نام دارد که به معنی مقاومت آن در برابر گرما یا دما های بالا است.آجر های نسوز بروی لایه های نازکی از ملات نسوز کار گذاشته می شوند که به صورت دوغاب مخلوط شده و در یک جعبه کم عمق ریخته می شود. برای چیدن آجر ها آنها را در داخل دوغاب فرو می کنند و با درز های بسیار نازک میانی کار می گذارند. بنابراین خواص نسوزها عبارت خواهد بود از:

2-2-1- مقاومت حرارتی: نسوزها باید بتوانند حداقل 1580 درجه سانتی گراد را در محیط شیمیایی و مکانیکی کوره تحمل کنند و شکل و ظاهر خود را از دست ندهد.

2-2-2- ضریب انبساط و انقباض: آجرهای نسوز باید اندکی ضریب انبساط و انقباض داشته باشند.

2-2-3- مقاومت شیمیایی: حجم کوره، نوع بارگیری، ضربات و سایش ناشی از خردشدن و ذوب اجسام در داخل کوره باید توسط پوشش نسوز تحمل شود.

2-2-4- ترد نباشد، ترک نداشته باشد و ظاهر آن دقیقاً برابر مشخصات موردنظر باشد. ملاتی که برای چیدن جدارهای نسوز انتخاب می شود بر اساس حرارت کوره با ضریب انقباض و انبساط مشابه آجر نسوز و از مواد نسوز انتخاب می شود.

آجر ماسه_آهکی(آجر های سیلیکات_کلیسم) -3-2

این آجر ها به روش های متفاوتی با آجر های رسی ساخته می شوند.مصالح مورد استفاده،آهک (به صورت پودرآهک زنده یا شکفته ) و ماسه ی سیلیسی به نسبت تقریبی   1 به  8است که با مقدار بسیار کمی آب (آب شرب و آشامیدنی) با هم مخلوط می شوند این مخلوط مرطوب تحت فشار زیاد به اشکال آجری مورد نظر قالب زده می شود در مرحله بعد آجر های نپخته بروی واگنتهای فولادی بار شده و به داخل یک اتوکلاو یا کوره بخار تحت فشار بزرگ فولادی رانده می شوند.پس از بار گیری اتو کلاو ،درپوش فولادی آن پیچ می شود و بخار تا ایجاد فشار تقریبی

24/110 به داخل آن تزریق می گردد و سپس به مدت 7یا 8ساعت در همین وضعیت حفظ می شود .این وضعیت به آن مفهوم است که بر روی تمامی سطوح آجر ها تقریبا نیرویی معادل016 ∕1 تن نیرو وارد می شود.این فشار به همراه گرما و بخار سبب می شود تا ماسه و آهک به صورت شیمیایی با هم ترکیب شوند ،به طوری که با تخلیه و سرد شدن آجر ها بلافاصله می توان از

 آن ها استفاده کرد .

چهار دسته از آجر های ماسه_آهکی وجود دارد که عبارتند از :

2-3-1- آجر های مخصوص که برای استفاده در کارهای مناسب اند که مقاومت بالا مورد نظر باشد یا کار پیوسته در معرض اشباع شدگی با آب یا در زمان اشباع شدن  مرتبا در معرض دما ها ی زیر صفر قرار داشته باشد.

2-3-2- آجر های ساختمانی مناسب نمای خارجی عمومی .

2-3-3- آجر های ساختمانی مناسب نمای خارجی عمومی که با ملات هایی به جز ملات قوی سیمان کار گذاشته می شوند.

2-3-4- آجر های ساختمانی مناسب کار های داخلی که با ملات هایی به جز ملات قوی سیمان کار گذاشته می شوند.

آجر های بتنی -4-2

روش ساخت این آجر ها همانند آجر های ماسه_آهکی است،اما مصالح مورد استفاده سیمان و ماسه (یا سرباره ی متراکم آهنگدازی)است.

نوع دیگری از آجرهای بتنی از سیمان و کلینکر یا خاکستر ساخته می شود.این آجر ها در مکان های مختلفی از دیوارهای چینی کار گذاشته می شوند،به طوری که زهوار های مخصوص قاب عکس ،قرنیز های پای دیوار،دریچه های سرو غذا و چهارچوب های در را می توان به آنها میخ کرد.

 -5-2آجر سیمانی

آجر سیمانی به کمک سیمان، شن و ماسه ساخته می شود و از نقطه نظر خواص و مشخصات فنی برابر بلوک های بتنی هستند. آجرهای سیمانی در اشکال و اندازه های مختلف ساخته می شوند و روند تولید آنها نیز مشابه بلوک بتنی است.

 2-6- بلوک سفالی

به دو دسته تقسیم می شوند:

2-6-1- بلوک های سقفی:

قطعاتی از سفال به پهنای 20 سانتی متر و ارتفاع 25-20 سانتی متر و درازای 25-20 سانتی متر که دارای لبه مخصوصی می باشد که روی تیرچه قرار می گیرد و مورد مصرف آن فقط در ساختن سقف های تیرچه بلوک می باشد و به علت سوراخ هایی که در حجم آن ایجاد شده وزن آن بسیار سبک است و هیچگونه تحمل باربری ندارد و در سقف های تیرچه بلوک فقط به جای قالب کار می کنند که بتن روی سقف را تا زمان سفت شدن نگه دارد.

2-6-2- بلوک های تیغه ای:

ضخامت آن 10-8 سانتی متر و بلندا و پهنای آن ممکن است 25-20 سانتی متر باشد و فقط برای جداسازی فضاهای مسکونی مورد استفاده قرار می گیرد.

طبقه بندی آجر از لحاظ جنس -7-2

 -1-7-2آجر فشاری

ابعاد آنها 5×10×20 و یا 5/5×11×22 سانتی متر می باشد. این نوع آجر برای کلیه کارهای ساختمانی مانند گری چینی، طاق ضربی، دیوارهای حمال، تیغه چینی و غیره مناسب است.

 -2-7-2آجرهای ماشینی

آجر ماشینی یا سوراخدار که روی سطح بزرگتر آن 8 یا 10 سوراخ به قطر 5/1 تا 2 سانتی متر موجود است. جنس این آجرها نسبت به آجر فشار بسیار شکننده بوده و خاصیت مکندگی آن نسبت به آجر فشاری کمتر است.

این آجرها به علت ترد بودن قابل تیشه داری نیستند و بهتر است در طاق ضربی و دیوار حمال مصرف نشوند زیرا به علت اینکه خاصیت مکندگی زیادی ندارند، به خوبی به ملات گچ و خاک نمی چسبند و بهتر است از آن در تیغه چینی استفاده شود.

وجود سوراخ باعث می شود که در هنگام دیوارچینی ملات به صورت عمودی نیز در این سوراخ ها نفوذ کرده و باعث استحکام بیشتر دیوار شود.

اگر بخواهیم دیوار حمال آجری را با میلگرد مسلح نماییم مصرف این آجرها با توجه به سوراخ هایی که دارد، بهتر از آجر فشاری می باشد. دیوار آجری مسلح را برای مقابله با زلزله می سازند ولی ساختن این نوع دیوارها در ایران معمول نیست.

ابعاد این آجرها 5/5×11×22 سانتی متر می باشد. اضلاع آن نسبتاً گونیاتر بوده و دارای سطوح صاف تر و با پستی و بلندی کمتر نسبت به آجر فشاری می باشد.

وزن آن پس ریختن ملات تقریباً مساوی آجر فشاری می شود.

سطح مقطع مجموع سوراخ ها نباید بیشتر از 25 درصد سطح بزرگتر آجر باشد. فاصله سوراخ ها از لبه آجر و همچنین فاصله سوراخ ها از همدیگر در هر بعد آجر نباید کمتر از 30 درصد طول همان بعد باشد.